Słynne biblioteki (3)

Biblioteka Jagiellońska 

     Biblioteka Jagiellońska (Jagiellonka) - główna biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego, która wraz z Biblioteką Medyczną Collegium Medicum oraz bibliotekami wydziałowymi i instytutowymi tworzy system biblioteczno-informacyjny UJ. Stanowi jedną z największych z bibliotek w Polsce, stąd też została uznana za część Narodowego Zasobu Bibliotecznego. Posiada status biblioteki narodowej - obowiązuje prawo o egzemplarzu obowiązkowym. Zbiory biblioteczne liczyły na koniec grudnia 2008 roku 6 441 202, z tego około połowa to wydawnictwa zwarte. Biblioteka posiada także kolekcję starodruków, inkunabułów oraz rękopisów. Zajmuje się także dokumentacją wydawnictw podziemnych z okresu PRL-u, czyli tzw. "drugiego obiegu".

     Historia Biblioteki Jagiellońskiej powiązana jest nieodłącznie z historią samego Uniwersytetu Jagiellońskiego, stąd też za datę jej utworzenia uznaje się rok 1364. Do dzisiaj zachowały się używane w XIV wieku kodeksy. Przez długi okres zbiory biblioteczne, pochodzące z darów profesorów i wychowanków uniwersytetu, gromadzone były przy poszczególnych wydziałach, kolegiach, bursach studenckich. Największy ich zbiór, głównie z zakresu teologii i sztuk wyzwolonych, znajdował się w Collegium Maius. Tam też po jego odbudowie na przełomie XV i XVI wieku Biblioteka uzyskała osobne pomieszczenie, zwane dzisiaj Salą Obiedzińskiego (od nazwiska profesora-pomysłodawcy). Aż do 1940 roku budynek Collegium Maius był główną siedzibą Biblioteki Jagiellońskiej.

     W XVI wieku jej zbiory stale się powiększały, dopiero wiek XVII i XVIII przyniósł pewien kryzys. Z pomocą przyszła Bibliotece i całemu uniwersytetowi Komisja Edukacji Narodowej w osobie Hugona Kołłątaja. Na jego wniosek połączono rozproszone zbiory i utworzono jedną bibliotekę ogólnouniwersytecką o charakterze publicznym. Przyznano także fundusz na potrzeby liczącego wówczas 1926 rękopisów i 32 000 woluminów druków księgozbioru. Okres rozbiorów nie wpłynął korzystnie na rozwój biblioteki. Udało się mimo to uporządkować zbiory oraz rozbudować pomieszczenia. Rozkwit biblioteki na przełomie XIX i XX wieku wiąże się z osobą Karola Estreichera, twórcy Bibliografii Polskiej, który dbał zwłaszcza o wzrost liczby druków w języku polskim. W latach międzywojennych przeprowadzono reformy w działalności Biblioteki. W latach 1931-39 postawiono nowy gmach przy Al. Mickiewicza. Zbiory przeniesiono już w czasie II wojny światowej, a Biblioteka została przemianowana na Staatsbibliothek Krakau. Polacy uczęszczający na tajne komplety mieli nieoficjalny dostęp do zbiorów dzięki pomocy pracujących w Bibliotece polskich bibliotekarzy. Rozwój Biblioteki po II wojnie światowej wiązał się z wprowadzeniem tzw. egzemplarzy obowiązkowych druków polskich, współpracy z bibliotekami zagranicznymi, ciągle też przyczyniały się do niego rozmaite dotacje. Od 1969 roku rozpoczęto także archiwizowanie druków polskich, a w latach 90. obowiązkiem tym objęto także dokumenty audiowizualne i elektroniczne. Przyrost zbiorów bibliotecznych wymusił rozbudowę gmachu Biblioteki, pierwszą w latach 1961-63 oraz drugą w latach 1995-2001. W latach 90. rozpoczęto także komputeryzację zbiorów. Opracowano także systemy zabezpieczające przed kradzieżą, co było następstwem zniknięcia ze zbiorów kilkudziesięciu cennych starodruków. Kradzież inkunabułów i starych druków z Biblioteki Jagiellońskiej, jedno z największych tego typu przestępstw w Polsce, ujawniona została w kwietniu 1999. Zginęły wówczas dzieła Galileusza, Keplera czy Bessariona. Część ze skradzionych dzieł odnaleziono w niemieckim domu aukcyjnym Reiss&Sohn. Do tej pory nie ustalono sprawców tej kradzieży. Biblioteka Jagiellońska jako jedyna z wielkich bibliotek w Polsce szczyci się historycznym księgozbiorem, organicznie związanym z powstaniem i rozwojem uczelni. Narastał on, w dużej mierze, dzięki licznym darom, legatom i fundacjom, pochodzącym od osób związanych z Wszechnicą Jagiellońską i służył jako warsztat pracy naukowej i dydaktycznej. Większość najwcześniejszych kodeksów rękopiśmiennych i starodruków należała do kolekcji profesorskich, które później dały początek księgozbiorom poszczególnych kolegiów, w tym największemu z nich w Collegium Maius. Wyjątkowy charakter oraz wartość zbiorów Biblioteki Jagiellońskiej powodują, że w świadomości Polaków była i nadal jest uznawana za książnicę o charakterze narodowym. Dziś również biblioteka Uniwersytetu Jagiellońskiego służy szerokim kręgom naukowców i studentów, poszerzając swoje zbiory m.in. dzięki ofiarności i hojności swych dawnych wychowanków oraz przyjaciół. W skład Biblioteki Jagiellońskiej wchodzi wiele rękopisów m.in.: Pontyfikał XI/XII w., Bogurodzica, Jan Długosz - Banderia Pruthenorum, Anioł - symbol św. Mateusza Ewangelisty, Kodeks Baltazara Behema, Paulus Paulirini de Praga - Liber viginti artium, Mikołaj Kopernik - De revolutionibus orbium coelestium, Rembrandt van Rijn - Faust, Fryderyk Chopin - Scherzo (E-dur), Stanisław Moniuszko - Trzeci śpiewnik domowy. Muzyka wokalna z towarzyszeniem fortepianu, Stanisław Wyspiański - Wesele. Dramat w 3 aktach, Ignacy Jan Paderewski - Stara Suita (na trzy głosy). Kubatura połączonego gmachu Biblioteki wynosi 145 248 m3, powierzchnia użytkowa 32 891 m2, a pomieszczenia biblioteczne zajmują 27 287 m2. Biblioteka wyposażona jest w 10 czytelni ogólnych i specjalistycznych, salę katalogów, wypożyczalnię, magazyny biblioteczne, 2 sale wystawowe oraz salę konferencyjną. Nowy gmach i kolejno remontowane pomieszczenia starego gmachu mają instalowane nowoczesne urządzenia wentylacyjne, przeciwpożarowe oraz systemy zabezpieczające zbiory przed kradzieżą.

Fot. Katalog biblioteki jagiellońskiej