Historia książki - od glinianej tabliczki (1)

     Różne narody u zarania swoich dziejów używały rozmaitych materiałów pisarskich. Najczęściej były to surowce roślinne lub mineralne, występujące powszechnie na terenie zamieszkałym przez konkretny naród. Dla przykładu: Babilończycy, Sumerowie i Asyryjczycy pisali na glinianych tabliczkach. Formowane były one z mokrej gliny w kształcie prostokąta, lekko wypukłego po stronie przeznaczonej do pisania i wklęsłego po odwrotnej. Tabliczki miały rozmaite formaty, począwszy od maleńkich, o wymiarach 2x2x0,4 cm, a kończywszy na dużych, o wymiarach 30x40x2,5 cm. Tabliczki liniowano przy pomocy sznurka, a następnie oddawano pisarzowi, który wyciskał na nich znaki pisarskie trójścienną pałeczką, wykonaną z brązu, bambusa lub kości słoniowej. Następnie tabliczki były wypalane (Babilon) lub suszone w słońcu (Sumerowie).

     W Indiach za materiał piśmienny służyły liście palmowe. Wydrapywano na nich rylcem tekst, który był następnie pocierany sadzą, która osadzała się w wyżłobionych miejscach, dając kontrastowy obraz tekstu. Chińczycy pisali, a raczej malowali swoje teksty pędzelkami z włosia końskiego, maczanymi w tuszu, na wstęgach jedwabiu i deseczkach bambusowych. Partowie haftowali pismo na tkaninie. Rzymianie - na łyku lipowym (zwanym po łacinie liber, skąd prawdopodobnie nazwa przeszłą na książkę). Germanie pisali na deseczkach z drewna bukowego ( pewnie stąd pochodzi niemiecka nazwa książki - das Buch). Słowianie pisali na korze brzozowej i lipowej, ściąganej z pni drzew (stąd od dawnego kien i knea, oznaczającego pień, powstała rosyjska nazwa kniga, czeska kniha i polska księga).

     Oprócz tych pospolitych materiałów pisarskich stosowano także inne. Przede wszystkim kamień. Starożytne instytucje państwowe wprowadziły zwyczaj wykuwania w kamieniu napisów dedykacyjnych, ustaw państwowych i kronik. Inskrypcje, bo tak nazywają się napisy wykuwane dłutem w kamieniu, okazały się niezwykle trwałe. Do naszych czasów przechowały się liczne okazy inskrypcji; ot choćby najsłynniejszy - Kamień z Rosetty, czy Kodeks Hammurabiego, wykonany na płycie diorytowej. Grecy pisali początkowo na ołowianych tabliczkach, a potem na glinianych skorupach naczyń (ostraka).
 
     W czasach późniejszych, zarówno w Grecji i w Rzymie wprowadzono tabliczki woskowe (tabula cerata). Tabliczki były wyrabiane z twardych gatunków drzew: bukszpan, dąb i buk. Miały one prostokątne3 pole pośrodku, niższe przy krawędziach, które wypełniano woskiem. Pisano na nim metalowym rylcem, który nazywał się stilus. Jeden jego koniec (ostro zakończony) służył do rycia liter w wosku, drugi służył jako "gumka do ścierania" (dzięki możliwości ścierania tabliczki mogły być używane wielokrotnie). Kształt stilusa wpływał na charakter pisma, stąd nazwa styl - charakter pisma wzięła się od stilusa.

     Zdarzało się, że poszczególne tabliczki łączono ze sobą rzemieniami. Dwie złączone tabliczki nazywano diptychą, trzy - triptychą, więcej niż trzy nazywano poliptychą. Niekiedy łączono ze sobą kilka lub nawet kilkanaście tabliczek. Zbiór taki to codex.

     Do naszych czasów zachowała się duża ilość tabliczek. Prawie 150 wykopano w Pompejach podczas prac wykopaliskowych prowadzonych w latach 1875-1876, w domu właściciela spółki akcyjnej Lucjusza Jakunda. Sporo tabliczek znajduje się w Polsce. W archiwum miejskim w Toruniu przechowywane są tabliczki, na których spisano protokoły władz miejskich z XIC wieku. W Muzeum Narodowym w Krakowie znajduje się poliptycha złożona z 5 tabliczek, ozdobiona na zewnętrznych okładzinach godłami Jagiellonów i nożycami, z datą 1497. Krakowski cech krawiecki używał jej jako notatnika.

     Tytułem wstępu i historycznej rzetelności przypomniałem materiały piśmienne dosyć nietypowe. Nie chcę rozwodzić się nad ich produkcją oraz wykorzystaniem, ponieważ właściwą rolę w upowszechnieniu pisma i książek odegrały inne materiały: papirus, pergamin i papier.

|aza|